Parafia prawosławna w Buczynie tworzona była bezpośrednio po zakończeniu akcji „Wisła” przez przesiedleńców z terenów Łemkowszczyzny. W większości pochodzili oni z Bielicznej, Izb, Brunar, Czarnej, Klimkówki, Binczarowej i Florynki. W myśl restrykcyjnych założeń akcji wysiedleńczej deportowaną ludność rozproszono w wielu okolicznych miejscowościach. Prawosławni, którzy następnie tworzyli parafię w Buczynie zostali osiedleni m.in. w Kłębanowicach, Nowym Dworze, Nowej Kuźni, Przesiecznej, Radwanicach i Stro-goborzycach. W początkowym okresie zamieszkiwali tam często w ilości 2-3 rodzin, które w krótkim czasie miały ulec polonizacji.
Pierwsze nabożeństwo w Buczynie zostało odprawione w prywatnym mieszkaniu już jesienią 1947 roku. Celebrował je ks. Dymitr Chylak [50]. W 1948 roku prawosławni mieszkańcy Buczyny otrzymali w użytkowanie kościół poewangelicki. Według wspomnień parafianina „wyglądał strasznie, całkiem zniszczony, gołe ceglane ściany i dziurawy dach, wymagał kapitalnego remontu. Wiele trzeba było wspólnej pracy, aby można było w nim bezpiecznie odprawić liturgię [51] .
Pierwszym proboszczem parafii buczyńskiej był ks. Wiktor Masik (1947-1958), twórca i założyciel placówki. Jednocześnie pełnił on czasowo posługę religijną także w Przemkowie, Szprotawie i Polkowicach [52].
W okresie przeprowadzania prac remontowych i adaptacji świątyni na cerkiew prawosławną, które częściowo zakończono w 1954 roku, liturgie odprawiane były w prywatnym mieszkaniu we wsi Drożyna, następnie zostały przeniesione do budynku szkolnego w Łagoszowie Wielkim. Tam też, z inicjatywy ks. Masika miała powstać samodzielna parafia. Jednakże ze względu na trudności administracyjne nabożeństwa zostały przeniesione do Buczyny. Liturgie były celebrowane w pomieszczeniu plebanii.
Odbudowa świątyni w Buczynie została zainicjowana przez ks. Wiktora Masika oraz pierwszy Komitet Cerkiewny ze starostą Mikołajem Izbiańskim na czele. Początkowo dokonano tylko niezbędnych prac: naprawiono przeciekający dach, wprawiono szyby okienne i nowe drzwi wejściowe. Następnie po częściowym odremontowaniu plebanii w jednym z pomieszczeń urządzono prowizoryczną kapliczkę. Księgi liturgiczne i inne utensylia zostały podarowane przez inne parafie. Ikony zdobiące świątynię przynosili sami wierni. Natomiast ikony do ikonostasu wykonał ks. Alipiusz Kołodko.
Ks. Wiktor Masik zarządzał parafią do 1958 roku. Jego pogrzeb (zmarł 29 grudnia 1958 roku) zgromadził rzesze wiernych, również z okolicznych miejscowości. Ciało pierwszego proboszcza spoczęło na miejscowym cmentarzu parafialnym.
Następnie funkcje proboszczów pełnili: ks. ks. Mikołaj Leszczyński (1959-1964) [53], Konstanty Bajko (p.o. proboszcza) [54], Grzegorz Szeryński (1964-1966) [55], Paweł Siwec (1966-1971) [56]. W latach 1971-1975 parafię obsługiwał ks. Włodzimierz Pańkowski, którego posługę przerwał tragiczny wypadek [57].
Kwestią zasadniczą dla parafian była odbudowa, a następnie modernizacja uzyskanego obiektu sakralnego. Ze względu, szczególnie w pierwszym okresie, na brak pomocy państwa koszty prac ponosili w większości wierni. Sytuacja tego typu dotyczyła wszystkich parafii na Ziemiach Odzyskanych. W szczególnych przypadkach (kosztowne remonty kapitalne, mała ilość wiernych w danej parafii) przeprowadzane były zbiórki metropolitalne i diecezjalne. Korzystano również z funduszów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Min. w 1957 roku przeznaczona została dotacja na remont cerkwi w Buczynie, a w 1963 roku ogłoszona została ogólnometropolitalna zbiórka na ten sam cel [58].
Długoletnim proboszczem parafii w Buczynie był ks. Bazyli Janicki (1975-1997) [59]. Dzięki dużemu zaangażowaniu wiernych już w 1976 roku przeprowadzony został remont świątyni. Prace remontowe kontynuowano również w pierwszej połowie lat 80. Odrestaurowano wnętrze, uzupełniono brakujące ikony oraz utensylia liturgiczne. Rozpoczęto także systematyczne nauczanie religii miejscowej młodzieży prawosławnej.
Praca duszpasterska wśród dzieci i młodzieży koncentrowała się przede wszystkim wokół zagadnień związanych z katechezą. Kwestia nauczania religii prawosławnej była istotna szczególnie po przymusowym przesiedleniu. Stawała się ona ważnym czynnikiem w zachowaniu własnej tożsamości. Realizowana często w trudnych warunkach, przy niesprzyjających uwarunkowaniach zewnętrznych była nośnikiem i elementem budowania nowego życia wśród najmłodszej generacji społeczności prawosławnej.
Cerkwi nie ominęły także przykre historie. Stała się ona, jak i inne prawosławne świątynie, łupem złodziei i wandali. Dokonano kradzieży m.in. kilku cennych ikon, płaszczanicy, czaszy i Ewangelii. W początkowym okresie dochodziło często do wybijania szyb w cerkwi, pojawiały się również na jej murach obraźliwe napisy.
Jesienią 1988 roku położono kamień węgielny pod nowa dzwonnicę. 8 listopada 1989 roku, w dzień patrona Cerkwi św. Dymitra Sołuńskiego, po raz pierwszy parafianie usłyszeli cerkiewne dzwony. Duże zaangażowanie w prace remontowe wnieśli Dymitr Peregrym, Hilary Biżko, Jan Adamiak, Modest Sorokanycz, Piotr Piecuszko, Aleksander Pastyrczyk i Teodor Maksymczak.
Od 1997 roku parafią zarządza ks. Piotr Sokołowski [60]. Energiczne działania nowego proboszcza umożliwiły przeprowadzenie remontu kapitalnego budynku parafialnego (m.in. wymiana pokrycia dachowego i stolarki okiennej). W części plebanii wyremontowano również salę parafialną. Dokonano także prac zabezpieczających cerkwi, zadbano o estetykę terenów należących do parafii.
Wiele utensyli liturgicznych służących w czasie nabożeństw ofiarowali sami wierni. Jan Kirda był fundatorem m.in. świeczników, panikadiła, siemoświecznika i darochranitielnicy, a Walentyna Kwoka ofiarowała prestoł.
Zasadniczym zadaniem parafian jest przeprowadzenie gruntownego remontu świątyni. W tym celu powołany został komitet remontowy (ks. Piotr Sokołowski, Jan Niemasz, Piotr Romaniak), którego celem jest przygotowanie i przeprowadzenie inwestycji. Według projektu architekta dr inż. Jerzego Uścinowicza do istniejącej cerkwi dobudowana zostanie dzwonnica, stanowiąca jednocześnie przedsionek. Całość budowli zwieńczą 2 kopuły zakończone trójramiennymi krzyżami. Zmianie ulegnie również część wewnętrzna cerkwi. Planowana jest przebudowa chóru oraz wykonanie nowego ikonostasu.
Pracę parafialną proboszcza wspiera Komitet Cerkiewny w składzie: Jan Niemasz (starosta), Piotr Romaniak (za-ca starosty) i Stefan Ryzyk (skarbnik). Funkcję psalmisty pełni Stefan Niemasz, a cerkiewników Michał Wojtowicz i Teodor Płaskoń. Chór prowadzi Halina Niemasz [61].
Na terenie parafii prowadzona jest nauka religii w szkołach w Buczynie i Radwanicach. W roku szkolnym 2002/2003 objętych nią było 28 dzieci (13 w szkole podstawowej, 7 w gimnazjum i 8 w szkole ponadgimnazjalnej).
W skład parafii w Buczynie (liczącej ok. 50 rodzin) wchodzą wierni zamieszkali w Radwanicach, Łagoszowie Wielkim, Kłębanowicach, Nowym Dworze, Nowej Kuźni, Dobromilu i Buczynie. Parafia jest właścicielem dwóch cmentarzy znajdujących się w Łagoszowie Wielkim i Buczynie.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
[50] Archiwum Parafii Prawosławnej w Buczynie (dalej: APPB), Pismo ks. D. Chylaka do Warszawskiego Duchownego Konsystorza Prawosławnego z 23 października 1947r.[51] Relacja Mikołaja M. z 8 listopada 1999r. (Zbiory prywatne autora).
[52] APDWSz, Akta osobowe ks. W. Masika.
[53] Ks. M. Leszczyński (1915-1965) święcenia kapłańskie otrzymał w 1959r., proboszcz w Przemkowie (1959-1963), Buczynie (1959-1963) i Koszalinie (1963-1965), APDWSz, Akta osobowe ks. M. Leszczyńskiego
[54] Ks. K. Bajko (1909-1984) święcenia kapłańskie przyjął w 1932r., pełnił posługę w Klecku, Bielsku Podlaskim. 31 października 1963r. został przyjęty w skład kleru Diecezji Wrocławsko-Szczecińskiej, od 1963r. pełnił posługę we Wrocławiu i w Buczynie (1964). W latach 1966-1983 proboszcz w Stargardzie Szczecińskim, od 1978r. pełnił funkcję Dziekana Okręgu Szczecińskiego, APDWSz, Akta osobowe ks. K. Bajko, Dekret nr 8 na Wrocławsko-Szczecińską Diecezję z 27 października 1978r.
[55] Ks. G. Szeryński w 1962r. ukończył Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie, w latach 1964-1966 proboszcz w Buczynie, następnie pełnił posługę duszpasterską m.in. w parafiach Nowy Dwór (1969-1970), Krynki (1970-1978), Sokółka (1978-1979), Gródek (1979-1990), APDWSz, Akta osobowe ks. G. Szeryńskiego, Dekret Nr 13 z 5 listopada 1964r.
[56] Ks. P. Siwieć w 1963r. ukończył Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie, w latach 1967-1971 proboszcz w Buczynie, dekretem bp Aleksego z 20 lipca 1971r. przeszedł do innej Diecezji (proboszcz parafii w Kłokowice-Młodowice (1971-1975), Bielanka (1975-1985), Rozdzielę (1992-1993), APDWSz, Akta osobowe ks. P. Siwca, Dekret Nr 1/77 z 20 lipca 1971r.
[57] Ks. W. Pańkowski (1947-1975) święcenia kapłańskie otrzymał w 1971r. Dekretem Biskupa Aleksego z 26 sierpnia 1971r. został mianowany proboszczem parafii w Buczynie. Zginął śmiercią tragiczną, APDWSz, Akta osobowe ks. W. Pańkowskiego, Dekret nr 63/71 Biskupa Aleksego z dnia 26 08 1971r., także „Cerkiewny Wiestnik” 1976, nr 2
[58] AAN, UdSW, III Nierzymskokatolicki, syg. 25/63, Sprawa dotacji na remont cerkwi w Buczynie, także APDWSz, Parafia Buczyna.
[59] Ks. B. Janicki (1920-2002) w latach 1975-1997 proboszcz parafii w Buczynie, wcześniej pełnił posługą religijną m.in. w Wysowej i Blechnarce (1965-1968), Zapałowie (1968-1972), Bielance (1972-1975), w 1997r. przeniesiony w stan spoczynku, APDWSz, Akta osobowe ks. B. Janickiego.
[60] Ks. P. Sokołowski (1959-) święcenia diakońskie otrzymał w 1983r, a kapłańskie w 1984r., pełnił posługę duszpasterską na Grabarce (1983-1984), w 1984r. przyjęty w skład kleru Diecezji Wrocławsko-Szczecińskiej. Wikariusz Cerkwi Katedralnej we Wrocławiu (1984), proboszcz parafii w Ząbkowicach ¦ląskich i Wałbrzychu (1984-1997).
[61] Długoletnimi opiekunami chóru cerkiewnego byli Agata i Szymon Sorokanycz, aktualnie parafianie parafii prawosławnej w Głogowie.
Źródło: „Prawosławny Dekanat Zielonogórski 1958-2003” Andrzeja Dudry i Stefana Dudry, wydany przez Lemko Tower – Strzelce Krajeńskie 2004